Edutech Research Son Sayı

Dünyada dil öğrenme ihtiyacının artmasıyla Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi de her geçen gün daha fazla önemli hâle gelmektedir. Bu durum Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi alanında yapılan bütün akademik çalışmaların titizlikle incelenmesini gerektirir. Bu bağlamda bu araştırmanın amacı yabancı dil olarak Türkçe öğretimi konusunda makaleler yayımlayan iki önemli dergi olan “Uluslararası Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Dergisi” ve “Hacettepe Üniversitesi Yabancı Dil Olarak Türkçe Araştırmaları Dergisi”ndeki 2018-2022 yılları arasında yayımlanan çalışmaların; yıllarına, konularına, yöntemlerine, örneklem/çalışma grubuna, veri toplama araçlarına ve veri analiz tekniklerine göre incelenmesidir. Betimsel tarama modelinde gerçekleştirilen bu çalışmada veriler nitel araştırma tekniklerinden doküman incelemesi vasıtasıyla toplanmış ve betimsel analiz yöntemiyle incelenmiştir. Araştırmada “Uluslararası Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Dergisi” ve “Hacettepe Üniversitesi Yabancı Dil Olarak Türkçe Araştırmaları Dergisi” nin 2018-2022 yılları arasında yayımladıkları son 63 makalede yer alan veriler oluşturulan form doğrultusunda analiz edilmiştir. Çalışmada araştırmacılar tarafından hazırlanan formda çalışmaların; yıl, konu, yöntem, örneklem/çalışma grubu, veri toplama araçları ve veri analiz teknikleri bilgileri yer almıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre; alanla ilgili çalışmaların nitel yöntemde ağırlıklı kazandığı; araştırma deseni, veri toplama aracı ve veri analiz tekniğinin bu yönde şekillendiğini görülmektedir. Makalelerde en çok çalışılan konuların yabancı dil öğrenme süreci, dil, kültür ve öğrenme kavramları olduğu, verilerin de en çok Türkiye’deki Türkçe öğrenme merkezlerinden toplandığı görülmüştür. “Uluslararası Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Dergisi” ve “Hacettepe Üniversitesi Yabancı Dil Olarak Türkçe Araştırmaları Dergisi” ndeki çalışmaların genel olarak doküman incelemesine dayalı olarak yürütüldüğü ve nicel, karma ve uygulamalı çalışmaların eksikliği tespit edilmiştir. Çalışma kapsamında elde edilen bulgulara yönelik olarak önerilerde bulunulmuştur.

Öğretmenlik mesleği için gereksinim duyulan temel kavram, yaklaşım ve yöntemlerin ele alındığı bir giriş dersi olarak tanımlanabilecek ve farklı dönemlerde farklı adlarla anılan Eğitime Giriş dersinin, öğretmen adayının başarılı bir eğitim almasına ve öğretmenlik dünyasına başarılı bir şekilde geçmesine ön ayak olması beklenir. Bu süreçte öğretmen yetiştiren eğitimcilerin en sık yararlandığı kaynaklardan biri, kuşkusuz bu derslere yönelik yazılmış ders kitaplarıdır. Bu araştırmada Türkiye'de 1997-2020 yılları arasında yayımlanan Eğitime Giriş, Eğitim Bilimlerine Giriş veya Öğretmenlik Mesleğine Giriş) ders kitaplarının içerik açısından analiz edilerek eğitim alanının nasıl kavramlaştırıldığının ve bu kavramlaştırmanın yıllar içerisinde nasıl bir değişime uğradığının belirlenmesi amaçlanmıştır. Amaca ulaşmak amacıyla betimsel olarak tasarlanan bu araştırmanın evrenini, 1997 ila 2020 yılları arasında yayımlanmış eğitime giriş mahiyetindeki ders kitapları oluşturmuştur. Tabakalı örnekleme yöntemi kullanılarak 1997-2005 yılları arasında yayımlanmış üç, 2006-2018 yılları arasında yayımlanmış altı ve 2018-2020 yayımlanmış üç ders kitabı örneklem olarak seçilmiştir. Kitapları analiz edebilmek için bir kitap analiz formu hazırlanmış ve forma yönelik uzman görüşü alınmıştır. İnceleme için hazırlanan form temel olarak iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölüm içerisinde temelde kitabın yazar sayısı, bölüm sayısı ve basım yılı gibi daha çok genel özelliklerinin belirlenmesine yönelik sorular yer almaktadır. Formun ikinci bölümünde ise kitapların içeriğini analiz etmeye yönelik olarak kitapların bölüm başlıkları, ilgili başlıkların kapsamları, bölümler içerisinde yer alan eğitime dair kavramlar, bu kavramların tanımlarının nasıl ve hangi alanlarda farklılaştığı yahut benzeştiği, eğitimin hangi disiplinlerle nasıl ilişkilendirildiği ve bu ilişkinin kurulma şeklindeki evrilme gibi noktaların incelenmesini sağlayan sorular bulunmaktadır. Analiz sonucunda eğitime giriş mahiyetindeki kitaplarda özellikle 2020’li yıllara doğru bir standardizasyonun ortaya çıktığı belirlenmiştir. Ayrıca eğitimin daha çok davranışçı yaklaşımla ilişkilendirilerek tanımlandığı da saptanmıştır. Elde edilen bulgular sonucunda eğitime giriş mahiyetindeki derslere yazılacak kitaplarda kapsamlılık ile çeşitliliğin arttırılması ve eğitim ile ilgili kuramsal tartışmalara zenginlik katabileceği göz önüne alınarak eğitime farklı bakış açılarıyla yaklaşılması önerilmiştir.

Bu araştırmada, ilkokul üçüncü sınıf Hayat Bilgisi ders kitabı kültürel miras eğitimi kapsamında incelenmiştir. Araştırmanın ana sorusu, “Kültürel miras kavramı ilkokul üçüncü sınıf hayat bilgisi ders kitabında nasıl işlenmektedir?” şeklindedir. Bu doğrultuda, araştırmanın temel sorusuna odaklanarak şu alt sorulara cevaplar aranmıştır: (1) İlkokul üçüncü sınıf hayat bilgisi ders kitabındaki kültürel miras unsurlarının genel dağılımı nasıldır? (2) İlkokul üçüncü sınıf hayat bilgisi ders kitabındaki kültürel miras unsurlarının ünitelere göre dağılımı nasıldır? (3) İlkokul üçüncü sınıf hayat bilgisi ders kitabında kültürel miras unsurlarına hangi yollarla (metin, görsel ve etkinlik) yer verilmiştir? Araştırma nitel araştırma desenlerinden doküman analizi deseninde yürütülmüştür. Veriler, Millî Eğitim Bakanlığı yayınlarına ait güncel (2021 tarihli) Hayat Bilgisi ders kitabından elde edilmiştir. Ders kitabındaki kültürel miras unsurları Batmaz ve Yurtbakan’a (2023) ait Kültürel Miras Unsurları İnceleme Formu aracılığıyla tespit edilmiştir. Form, Somut Olmayan Kültürel Miras ve Somut Kültürel Miras bölümlerinden oluşmaktadır. Verilerin analizinde betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Bu analiz sonucunda veriler, somut olmayan ve somut kültürel miras unsurları şeklinde iki tema altında ele alınmış ve bunlara ilişkin ders kitabındaki örnek görsellerle desteklenmiştir. Araştırma sonucunda Hayat Bilgisi ders kitabında çoğunlukla somut olmayan kültürel miras unsurlarına ve özellikle milli bayramlar, dini bayramlar gibi toplumsal uygulamalara sıklıkla yer verildiği görülmüştür. Bunun yanında somut kültürel miras unsurlarından özellikle tarihi mekânlara da sıklıkla değinildiği tespit edilmiştir. Kültürel miras unsurlarının kitaptaki dağılımının ünitelerin içeriğine göre farklılık gösterdiği anlaşılmıştır. Ayrıca bu unsurların çoğunlukla metinler aracılığıyla aktarıldığı, bunu görsellerin ve en az ise etkinliklerin izlediği belirlenmiştir. Araştırmada elde edilen bulgular ışığında, ilgili ders kitabının kültürel miras eğitimi açısından zenginleştirilmesine yönelik çeşitli önerilerde bulunulmuştur.

Göç, dünya tarihi kadar eski olmasına rağmen halen daha önemini koruyan ve dünyanın büyük bir bölümünü etkileyen bir mesele olarak karşımızda durmaktadır. Bu çalışmanın amacı da göç meselesine Türk çocuk edebiyatı araştırmacılarının bakışını belirlemektedir. Göçmen kitlesi içindeki çocuk nüfusunun yoğunluğu, yaklaşık on yıllık bir zaman diliminde Türkiye’de doğan sığınmacı çocuklarla beraber okul çağı çocuklarının sayısının artması, göç meselesini genelde eğitimin özelde de çocuk edebiyatının odak noktasına koymaktadır. Çocuk edebiyatçıları göç olgusuna nasıl yaklaşmaktadır? Bu sorunun cevabı son on yıldır alanda yapılan araştırmalarda aranmıştır. Alan taraması sonucu elde edilen makaleler doküman analizi yöntemiyle metodolojik olarak incelendikten sonra göç olgusuna bakış açıları belirlenmiştir. Makalelerin metodolojik olarak birbirine benzediği ve yine metodolojik açıdan birçok eksiği olduğu dikkat çekmiştir. Göçe bakış açısında ise empatik duruşun ağırlıklı olduğu görülmüştür. Bu çalışmalar, ev sahibi toplumun/çocukların göçmenleri anlaması, onların yaşadığı zorlukları duyumsaması, onları kendi toplumlarına kabul etmesi konusunda hemfikirdirler. Ancak incelenen çalışmaların çok az bir kısmında empatiden çok karşılıklı uyumdan söz edilmiştir. Bu çalışmalar uyum sürecinin tek taraflı olamayacağını, göçmen çocukların da sorumluluk alması gerektiğini bu nedenle çocuk kitaplarının da daha kapsayıcı yazılması gerektiğini vurgulamıştır.

İkinci dünya savaşından sonra Türkiye’den Almanya, Avusturya, Hollanda, Belçika ve Fransa başta olmak üzere çeşitli Batı Avrupa ülkelerine Türkler misafir işçi olarak göç etmişlerdir. 1960’lı yılları kapsayan kitlesel göç ilk başlarda Türkiye’ye geri dönmek üzere gerçekleştirilmiştir. Daha sonraki yıllarda Türkler Türkiye’ye geri dönmemiş ve göç ettikleri ülkelerde kalıcı statüye kavuşmuşlardır. Altmış yıla yayılan süreç sonunda yurtdışında yaşayan Türk varlığı ekonomik, siyasi, toplumsal ve demografik olarak dikkate değer boyutlara ulaşmıştır. Kaçınılmaz olarak bulundukları ülkenin eğitim ve öğretim hayatına katılan yeni kuşakların anavatan ve anavatan değerleri ile ilişkilerinin temini ve devam ettirilmesi konusu güncelliğini hep korumuştur. Bu çerçevede 1970’li yılların başından itibaren de Türkçe ve Türk Kültürü Öğretim Programı çalışmaları başlatılmıştır. Türkçe ve Türk Kültürü Öğretim Programları ile yurtdışında yaşayan Türklerin çocuklarının Türkçe ve anavatan ile bağlarını devam ettirmeleri ve anavatan değerleri ve kültürü zemininde kimliklerinin inşası ve devamı amaçlanmıştır. Anavatan ile bağların korunması ve kimlik inşası ile akademik dünyada görece yeni bir kavram olan diaspora ve diasporik kimlik arasında bağlantı diaspora tartışmalarının kurucu unsurudur. Diasporik kimliğin anavatan değerleri ile ev sahibi ülke değerleri arasında gerilim ve müzakere deneyiminde sürekli inşa halinde olması gerçeği Türkçe ve Türk Kültürü Programı ile diasporik kimlik inşa süreci arasındaki ilişkiyi gündeme getirmektedir. Çalışmada diaspora kavramına yönelik çeşitli kavramsal yaklaşımlar incelenmekte ve ardından diasporik kimliğin ana dil, vatan ve kültürle ilişkisi değerlendirilmektedir. Son olarak Türk Dili ve Türk Kültürü Dersi müfredatı bağlamında Türk ve Türk kültürünün diasporik kimliğin oluşumuna katkısı araştırılmaktadır. Diasporada anadilin ve Türk kültürünün öğretimi, bir dizi sembolik ve gerçek faaliyet olarak, diaspora topluluğunun konsolidasyonuna ve diasporik kimlik inşası ve sürdürülmesine kaynaklık etmektedir.

Yapay zekâ günümüz teknolojileri ile hayatımıza girerek, gün geçtikçe kaçınılmaz ve vazgeçilmez olan, hayatın birçok alanında kullanılan bir araçtır. Bu çalışma ile okul öncesi öğretmen adaylarının yapay zekâya yönelik olan tutum düzeyleriyle yapay zekâ okuryazarlığı arasındaki ilişkinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu çalışma karma araştırma yöntemi ile tasarlanmıştır. Çalışmanın evreni okul öncesi öğretmenliği alanında lisans öğrenimi görmekte olan okul öncesi öğretmen adaylarından oluşmaktadır. Bu araştırmanın örneklemi, 235 gönüllü okul öncesi öğretmen adayından oluşturulmuştur ve bu örneklemin seçiminde basit rastgele örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Bu çalışmada veri toplama araçları olarak, okul öncesi öğretmen adaylarının yapay zekâya yönelik tutumlarını belirlemek için Schuman ve Rodway (2020) tarafından geliştirilmiş olan ve Kaya ve arkadaşları (2022) tarafından Türkçeye uyarlanmış olan ‘Yapay Zekâya Yönelik Genel Tutum Ölçeği’ ile beraber, okul öncesi öğretmen adaylarının yapay zekâ okuryazarlık düzeylerini tespit etmek amacıyla Wang ve arkadaşları (2023) tarafından geliştirilmiş olan ve Polatgil ve Güler (2023) tarafından Türkçeye uyarlanmış olan ‘Yapay Zekâ Okuryazarlık Ölçeği’ kullanılmaktadır. Araştırmada, ölçeklerin yanı sıra nitel veri toplama yöntemlerinden yarı- yapılandırılmış görüşme tekniğine de yer verilmiştir. Araştırma sürecinde 235 öğretmen adayı ile ölçeklere katılım gösterilmiş olup, içlerinden gönüllü olarak görüşme sorularına katılmak isteyen 9 öğretmen adayına da yarı-yapılandırılmış görüşme soruları uygulanmıştır. Elde edilen nicel verilerin analizi SPSS 29.0 paket programı ile elde edilmiş olup, nitel verilerin analizi ise Maxqda paket programı kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışmanın analizleri sonucunda cinsiyet, yaş ve sınıf düzeyi bakımından farklı değişkenlere göre yapay zekâya yönelik tutum düzeyleri ve yapay zekâ okuryazarlığı arasındaki farklılıklar incelenmiş ve bu bulgular görüşme sorularına göre analiz edilmiştir. Sonuçlara göre, yapay zekâ araçlarının kullanımı ihtiyaca göre şekillenmekte olduğu ortaya çıkmıştır.

Mobil teknolojinin eğitimde görünür olması, dil öğrenme uygulamalarını ziyadesiyle dönüştürmektedir. Bu bağlamda, mobil destekli dil öğrenimi (MDDÖ) kavramı, etkili bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışma, Türkiye’de mobil destekli dil öğrenimi üzerine yapılan doktora araştırmalarının içerik analizini sunmaktadır. Dolayısıyla, çalışmaların uygulandığı öğrenme ortamları, katılımcı grupları, benimsenen araştırma paradigmaları ve türleri, veri toplama araçları, tematik odaklar ve temel bulguları içermektedir. Sonuç olarak ise, MDDÖ’nün yabancı dil öğreniminde kelime, dinleme ve konuşma becerilerinin gelişimi gibi birçok fayda sağladığı görülmüştür. Analizler ayrıca çalışmalarda yer alan katılımcıların MDDÖ araçlarının kullanımı konusunda olumlu tutumlar ve inançlar sergilediklerini göstermiştir. Bunun yanı sıra, bazı tezler mobil destekli mesleki gelişim ve mobil öğrenme/öğretim odaklı mesleki gelişim içeriklerinin, yabancı dil öğretmenlerini mobil teknolojileri etkili bir şekilde öğretim uygulamalarına entegre etmeleri için gerekli becerilerle donatmadaki rolünü vurgulamıştır. Sonuç olarak, incelenen doktora tezleri kapsamında, bu çalışma Türkiye’deki MDDÖ araştırmalarının mevcut durumu hakkında bazı içgörüler sunmakta, tematik ve metodolojik eğilimleri ortaya çıkarmaktadır. Mobil teknolojinin eğitimde görünür olması, dil öğrenme uygulamalarını ziyadesiyle dönüştürmektedir. Bu bağlamda, mobil destekli dil öğrenimi (MDDÖ) kavramı, etkili bir örnek olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışma, Türkiye’de mobil destekli dil öğrenimi üzerine yapılan doktora araştırmalarının içerik analizini sunmaktadır. Dolayısıyla, çalışmaların uygulandığı öğrenme ortamları, katılımcı grupları, benimsenen araştırma paradigmaları ve türleri, veri toplama araçları, tematik odaklar ve temel bulguları içermektedir. Sonuç olarak ise, MDDÖ’nün yabancı dil öğreniminde kelime, dinleme ve konuşma becerilerinin gelişimi gibi birçok fayda sağladığı görülmüştür. Analizler ayrıca çalışmalarda yer alan katılımcıların MDDÖ araçlarının kullanımı konusunda olumlu tutumlar ve inançlar sergilediklerini göstermiştir. Bunun yanı sıra, bazı tezler mobil destekli mesleki gelişim ve mobil öğrenme/öğretim odaklı mesleki gelişim içeriklerinin, yabancı dil öğretmenlerini mobil teknolojileri etkili bir şekilde öğretim uygulamalarına entegre etmeleri için gerekli becerilerle donatmadaki rolünü vurgulamıştır. Sonuç olarak, incelenen doktora tezleri kapsamında, bu çalışma Türkiye’deki MDDÖ araştırmalarının mevcut durumu hakkında bazı içgörüler sunmakta, tematik ve metodolojik eğilimleri ortaya çıkarmaktadır.